ساز تار یکی از اصیل‌ترین و پرآوازه‌ترین سازهای زهی در موسیقی سنتی ایرانی است که ریشه‌های عمیق در تاریخ، و هویت ملی ایران دارد. این ساز با صدایی گرم و دل‌نواز، توانسته است قرن‌ها در دل ایرانیان جا باز کند و همواره یکی از ساز های اصلی اجرای سبک سنتی و موسیقی ایرانی باقی بماند.ما اینجا به تاریخچه کامل ساز تار میپردازیم.

خاستگاه تاریخی تار

مطابق پژوهش‌های تاریخی و موسیقی‌شناسی، پیشینه‌ی تار ایرانی به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد. گرچه شکل کنونی آن طی سده‌های اخیر تکامل یافته، اما نیاکان این ساز، مثل سازهای زهی و مضرابی مانند تنبور و بربط بوده‌اند که در تمدن‌های باستانی ایران همچون ایلام، ماد و هخامنشیان رواج داشتند.

تاریخچه کامل ساز تار در دوره صفویه و قاجار

در دوره‌ی صفوی، تار شکلی ابتدایی داشت و بیشتر در دربارها نواخته می‌شد. اما از دوران قاجار به بعد، این ساز تحول بزرگی را تجربه کرد و به شکل امروزی نزدیک‌تر شد. استادانی چون درویش‌خان و میرزا عبدالله تأثیر بسزایی در تدوین ردیف موسیقی ایرانی برای تار و تثبیت جایگاه آن در موسیقی کلاسیک ایران داشتند.دوره صفویه را می‌توان دوره زمینه‌سازی برای شکل‌گیری تار دانست، در حالی که دوره قاجار دوره شکوفایی و تکامل این ساز است. در دوره قاجار است که تار به شکل امروزی خود می‌رسد و جایگاه ویژه‌ای در موسیقی ایرانی پیدا می‌کند.

ساختار و ویژگی‌های تار

تار در شکل امروزی دارای دو کاسه‌ی طنینی است که معمولاً از چوب توت ساخته می‌شوند. دسته‌ی آن بلند و از چوب گردو یا افرا تهیه می‌شود و دارای شش سیم است که با کوک‌های خاص، متناسب با دستگاه‌های موسیقی ایرانی تنظیم می‌گردد. سطح کاسه‌ها با پوست بره پوشیده می‌شود تا صدای خاص و منحصر به فرد تار ایجاد شود. صدای تار، به‌دلیل طنین طبیعی ، قادر است احساسات عمیق انسانی را منتقل کند.

نقش تار در موسیقی سنتی ایرانی

در موسیقی سنتی ایرانی، تار یکی از مهم‌ترین سازهای تکنواز و هم‌نواز است. این ساز توانایی اجرای ریزترین تزئینات موسیقایی از جمله تحریر، غلت و تریل را دارد و برای بیان حالت‌های مختلف موسیقی ایرانی بسیار مناسب است. در اجرای ردیف موسیقی ایرانی، تار معمولاً نقش اصلی را ایفا می‌کند و بسیاری از استادان بزرگ موسیقی ایران از این ساز بهره برده‌اند.

معرفی اساتید بزرگ تار

در طول تاریخ، نوازندگان برجسته‌ای با تار شهرت یافته‌اند که هر یک در رشد و شکوفایی موسیقی ایرانی نقش داشته‌اند. از جمله:

میرزا عبدالله فراهانی: پایه‌گذار ردیف منسجم موسیقی ایرانی برای تار.

درویش‌خان: سازنده‌ی قطعات متعدد و بنیان‌گذار شیوه‌های نوین نوازندگی تار.

علی‌اکبر شهنازی و جلیل شهناز: از بزرگ‌ترین نوازندگان قرن بیستم با تکنیک ها و احساس با کیفیت بالا .

محمدرضا لطفی: احیاگر موسیقی سنتی در دهه‌های معاصر، که با تار خود روحی تازه به موسیقی ایرانی بخشید.

تار در عصر معاصر

با گسترش رسانه‌ها، صدای تار از مرزهای ایران فراتر رفت و در جهان موسیقی نیز جایگاهی بالا کسب کرد. امروزه نسل جدید نوازندگان، با خلاقیت و خوش ذوقی ، با بهره‌گیری از تکنیک‌های سنتی و نگاه نوگرا، به بازآفرینی صدای تار می‌پردازند. همچنین تلاش‌هایی برای بین‌المللی کردن این ساز در ترکیب با موسیقی جهانی در جریان است.آهنگسازان معاصر قطعات جدیدی برای تار ساخته‌اند که با استفاده از زبان موسیقی مدرن، به بیان احساسات و ایده‌های نو می‌پردازند.تار در عصر معاصر با سایر ژانرهای موسیقی مانند جاز، موسیقی کلاسیک غربی و موسیقی ملل دیگر تلفیق شده است. این تلفیق‌ها باعث ایجاد آثار بدیع و جذابی شده است.

سخن آخر

تاریخچه کامل ساز تار، روایتگر سیر تحول یک ساز اصیل ایرانی است که همواره با روح و جان مردم این سرزمین درآمیخته بوده است. از دوره‌های باستان تا عصر معاصر، تار نه‌تنها یک ابزار موسیقایی، بلکه نمادی از هویت، فرهنگ و هنر ایرانی به‌شمار می‌رود. در دل موسیقی سنتی ایرانی، تار همچون یک راوی پر احساس، قصه‌ها و احساسات مردم را به زبان موسیقی بازگو می‌کند و همچنان در دل‌ها زنده است.